گروه نظام مهندسی- اخلاق حرفه‌ای یک مفهوم کلی، رایج و دارای تعریف است. آنچه معمولا باعث بروز مشکل میشود، مصادیق رعایت اخلاق است؛ یعنی داشتن تعریف مجزا از اخلاق حرفه‌ای خود منشاء اختلاف است.
به اعتقاد کارشناسان اجتماعی، هدف از رعایت اخلاق حرفه‌ای، توجه به یک سری چارچوب‌های اخلاقی است که امکان فعالیت و حتی رقابت سالم و حرفه‌ای را ممکن می‌سازد. اصول اخلاقی و حرفه‌ای به همه جا و همه رشته‌ها قابل تعمیم است. لذا اخلاق حرفه‌ای چیزی جدای از اعتقادات مذهبی، آداب و رسوم و فرهنگ مثبت جامعه نیست و به عنوان یک مفهوم کلی همواره مورد قبول همگان بوده و در تمام دنیا نیز به آن اهمیت می‌دهند. در این گزارش به سراغ برخی از اعضای سازمانهای نظام مهندسی ساختمان کشور رفته‌ایم و نظر آنها را درخصوص این امر مهم که قطعا در آینده سازمانهای نظام مهندسی ساختمان تاثیرگذار خواهد بود، جویا شده‌ایم.
نقشه‌های دوم از مهمترین عوامل عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای
رئیس سابق سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار «ساختمان» ضمن بیان اینکه بحث اخلاق و رعایت اخلاق حرفه‌ای در همه بخش‌ها مطرح و دارای نقش تعیین‌کننده‌ای در روابط کاری، اجتماعی و فردی است، گفت: فعالیت مهندسی نه به عنوان یک موضوع خاص بلکه به عنوان یکی از فعالیت‌های اجتماعی، و در سطحی وسیع، از بحث اخلاق حرفه‌ای متاثر میشود.
سعید خان‌احمدلو در ادامه اضافه کرد: در بسیاری از مواقع ارتباط بین طراح، مجری و ارباب‌رجوع چیزی به غیر از مسائل اخلاقی و در نظر گرفتن مسئولیت‌های اخلاقی نیست.
عضو هئیت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم رعایت اخلاق حرفه‌ای برای مهندسان را یک ضرورت غیرقابل انکار دانست و اذعان داشت: در صورت عدم رعایت این مهم شاهد پیامدهای منفی و معضلات جدی در سطح جامعه خواهیم بود. گرچه نمی‌توان گفت که اخلاق مهندسی به صورت کلی و عمومی رعایت نمی‌شود، چراکه مهندسان متعهدی هم وجود دارند که بدون هیچ نظارت و تذکری اصول حرفه‌ای و اخلاقی را سرلوحه فعالیت خود قرار داده‌اند، اما از سوی دیگر افرادی هم هستند که به دلایل مختلف هیچ توجهی به این مهم ندارند.
خان‌احمدلو منفعت‌طلبی بیشتر، بی‌توجهی به امور دینی و اخلاقی را از جمله دلایل عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای برشمرد و اظهار داشت: برخی مشکلاتی که در حال حاضر در حوزه نظام مهندسی بوجود آمده ریشه در موارد ذکر شده، دارد. گفتنی است که بی‌توجهی به اخلاق حرفه‌ای باعث سلب اعتماد جامعه و بهره‌برداران از حوزه نظام مهندسی میشود.
وی با اعتقاد به اینکه اهمیت دادن به اصول اخلاقی و حرفه‌ای باید در وجود هر فردی و در هر قشری از جامعه نهادینه شده باشد، تصریح کرد: علاوه بر اخلاق فردی، لازم است که حاکمیت برای کنترل و مجازات افرادی که با رعایت اخلاق حرفه‌ای مشکل دارند ساز و کاری را در نظر بگیرد.
به گفته رئیس سابق سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم، قانون نظام مهندسی ساز و کاری به عنوان شورای انتظامی را برای رسیدگی به این موارد در نظر گرفته است که البته این مورد هم دارای نقاط ضعفی است.
این مسئول سازمانی بر این اعتقاد است که شورای انتظامی ساز و کاری است برای اینکه هیئت مدیره بتواند آن تعهدی را که در رابطه با رعایت مقررات، حقوق مهندسان و شهروندان دارد پیاده کند؛ از سوی دیگر این استقلال کامل و همه جانبه شورای انتظامی گاهی مواقع باعث میشود همخوانی لازم بین این رکن سازمانی و اعضای هئیت مدیره از بین برود. لذا مناسب است که شورای انتظامی و هئیت مدیره سازمانهای نظام مهندسی با یک برنامه‌ریزی مناسب همسویی و ارتباط بیشتری با یکدیگر داشته باشند.
خان‌احمدلو بررسی مجدد مقررات ملی ساختمان در بخش اداری و فنی را از دیگر موارد تاثیرگذار دانست و گفت: ایران کشوری وسیع با شرایط اجتماعی، اقلیمی، فرهنگی و ... است که تاکنون شرایط اقتصادی متفاوتی را تجربه کرده است؛ لذا داشتن یک الگوی مناسب حداقلی برای مقررات ملی ساختمان لازم است. در واقع رعایت قانون حداقلی بهتر از عدم رعایت تمام و کمال قانون است، گرچه این نظر به لحاظ فنی پذیرفته نیست اما می‌تواند مورد بررسی قرار بگیرد.
این مسئول سازمانی وجود نقشه‌های دوم را یکی دیگر از بخش‌هایی دانست که رعایت اخلاق حرفه‌ای را زیر سئوال می‌برد، و اذعان داشت: نقشه‌های دوم یکی از علت‌های اصلی عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای است چرا که مهندس از ابتدا می‌داند طراحی‌ای را که انجام می‌دهد رعایت نمی‌شود، از سوی دیگر ناظر هم مواردی را نظارت میکند که طراحی اصولی نداشته است؛ پس از همین مرحله باید به فکر چاره‌اندیشی برای رعایت اخلاق حرفه‌ای بود.
خان‌احمدلو با تاکید بر اینکه به منظور حفظ رعایت اخلاق حرفه‌ای، کمیته اخلاق مهندسی در سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم برای نخستین بار در سال 89 تشکیل و فعالیت این کمیته با برگزاری جلسات مستمر ادامه یافت که طی این مدت 25 جلسه با حضور اعضای این کمیته برگزار شد، خاطرنشان کرد: برگزاری همایش سراسری تحت عنوان «اخلاق مهندسی، بایدها و نبایدها» اولین برنامه‌ای بود که به پیشنهاد کمیته اخلاق مهندسی در قم اجرایی شد.
اخلاق حرفه‌ای در نظام مهندسی ساختمان باید آسیب شناسی شود
عضو هئیت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان سمنان، در ادامه این گزارش در گفتگو با خبرنگار مجله ساختمان ضمن بیان اینکه باید دید زمانی‌که صحبت از اخلاق حرفه‌ای میشود به دنبال چه عارضه‌ای هستیم، گفت: گاهی مواقع در بحث عدم رعایت اخلاق اصلا مسئله حرفه‌ای نیست، به این معنا که در بسیاری از موارد و در مناسبات اجتماعی و رعایت حقوق شهروندی خیلی از موارد رعایت نمی‌شود که هیچ ارتباطی به حرفه ندارد.
حامد شیخ طاهری با اعتقاد به اینکه در برخی مواقع با موضوعات کاملا تخصصی مواجه می‌شویم و هرگونه اشتباه و خطایی باعث ایجاد ضرر و زیان به بهره‌بردار و منافع ملی میشود، اذعان داشت: در این شرایط می‌توان گفت که اخلاق حرفه‌ای رعایت نشده است، اما برخی امور ریشه‌های غیرتخصصی و غیرحرفه‌ای دارد. موضوع دیگر این است که اگر فردی در جایگاه یک مهندس، اخلاق حرفه‌ای را رعایت نکند آیا با تغییر شرایط و جایگاه شغلی و حرفه‌ای باز هم چنین رفتارهایی خواهد داشت، لذا رعایت اخلاق در اصل جزو عادات و تربیت افراد محسوب میشود.
به گفته عضو هئیت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان سمنان، وقتی افراد یک جامعه آداب اولیه فرهنگ شهروندی را به جا نمی‌آورند؛ در نتیجه در هر کسوتی اصول اخلاقی را رعایت نخواهند کرد و به هیچ کدام از منافع ملی و مردمی توجه نمی‌کنند؛ پس برخی از مسائل به ریشه‌های تربیتی افراد مربوط است و هیچ ربطی به حرفه ندارد.
شیخ طاهری در ادامه افزود: بر اساس صحبت بزرگان دینی، تربیت و اخلاق باید در دوران کودکی تکمیل شود و بعد سواد و دانش به دنبال آن بیاید، چرا که اخلاق و حرفه در کنار یکدیگر فرد را تکمیل می کنند.
وی با اشاره به اینکه به‌تازگی صحبت از تدریس دو واحد درسی با نام اخلاق حرفه‌ای در دانشگاه‌ها به میان آمده، گفت: اینگونه اقدامات راهکار اساسی نیست و موضوع اخلاق حرفه‌ای نیاز به آموزش‌های پایه‌ای دارد. مهندسان و کارشناسان حوزه ساختمان باید بحث آموزش اخلاق حرفه‌ای را از مدارس شروع کنند، چرا که آموزش در دانشگاه خیلی دیر است و اینگونه آموزش‌ها دیگر تاثیری ندارد.
شیخ طاهری با اعتقاد به اینکه بحث اخلاق حرفه‌ای از جمله مواردی نیست که در چارچوب قراردادهای رایج بگنجد، تصریح کرد: لازم است که متخصصان با توجه و وسواس بیشتری در این حوزه صحبت کنند. قبل از هر چیزی باید دید چه اتفاقی افتاده که متخصصان حوزه نظام مهندسی به فکر اخلاق حرفه‌ای افتاده‌اند، شاید اسم آن چیزی دیگری باشد و به اشتباه از واژه اخلاق حرفه‌ای استفاده میشود؛ شاید بحث خود اخلاق است و به اشتباه واژه حرفه‌ای به کار می‌رود.
عضو نظام مهندسی ساختمان استان سمنان همچنین یادآور شد: بحث اخلاق حرفه‌ای در نظام مهندسی نیازمند به کار آسیب‌شناسی است. در برخی مواقع موضوع تربیتی است، که نیاز به ترویج و ارتقای فرهنگ عمومی دارد و لازم است نظام مهندسی یا تشکیلات مختلف کار را از بطن جامعه شروع کنند.
گفتنی است که شاید یکی از رسالت‌های مهندسان، آموزش و برگزاری دوره‌های مختلف اخلاق در مدارس باشد.
شیخ طاهری با بیان اینکه شاید برخی از معضلات ریشه در دانش مهندسان و متخصصان داشته باشد، اظهار داشت: اخلاق در حوزه مهندسی تفکیک نشده و بسیار عمومی از آن صحبت میشود، باید دید معضلات موجود ریشه حرفه‌ای دارد یا تخصصی. لذا اگر در بحث دانش مهندسی، کنترل و نظارت، اقدامات جدی و مستمر صورت پذیرد و مهندسان بر روی بحث حرفه حساس شوند، بسیاری از مسائل به خودی خود برطرف میشود.
عضو هئیت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان سمنان، بر این اعتقاد است که رسالت شورای انتظامی و هیئت مدیره باید ارتقای سطح خدمات با حفظ استقلال هر دو رکن باشد. این دو، به عنوان بازوان قدرتمند سازمان باید یکدیگر را به سمت جلو هدایت کنند و اینطور نباشد که شورای انتظامی به دنبال کشف تخلفات باشد.
شیخ طاهری در ادامه افزود: شورای انتظامی سازمان نظام مهندسی ساختمان باید با رویکرد ارشاد با حفظ منافع مردم و کشور وظایف خود را انجام دهد و از سوی دیگر هیئت‌مدیره هم این نگاه را تقویت کند و مهندسان را به سمتی هدایت کند که کمترین تخلفات صورت پذیرد.
عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان استان سمنان، تاکید کرد: در حرفه ساختمان اثر هر مهندسی، گویای خالق اثر است. لذا باید دیدگاه ما، نسبت به حرفه، ساخت و ساز و خدمات مهندسی تغییر کند و با حساسیت و تخصص بیشتری در این حوزه حضور داشت.
وی با اعتقاد به اینکه حفظ شأن و احترام مهندسان یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در رعایت اخلاق حرفه‌ای بشمار می‌رود، اظهار داشت: پیشگیری، آموزش و ترویج، به خصوص در نهادهای عمومی مرتبط و غیرمرتبط و تاثیرگذار در ساختمان، می‌توانند راهگشای بسیاری از مسائل حرفه‌ای و اخلاقی باشند.
شیخ طاهری یکی از رسالت‌های جامعه مهندسی را ترویج و فرهنگ‌سازی عمومی اخلاق دانست و گفت: قانون هم باید در این زمینه محکم بایستد تا مردم اثر خوب را بشناسند و مطالبه کنند؛ از سوی دیگر مهندسان هم به دنبال خلق اثر خوب باشند؛ لذا در شرایطی که عرضه و تقاضا برای محصول با کیفیت وجود دارد در نتیجه دیگر دغدغه‌ای به نام عدم اخلاق حرفه‌ای در جامعه وجود نخواهد داشت.
شایان ذکر است مادامی که تقاضا و توقع مردم از کیفیت بالایی برخوردار باشد و هر چیزی را نپذیرند، قدر مسلّم مهندس غیرحرفه‌ای در آن شرایط دوام نمی‌آورد.
شیخ طاهری با تاکید بر بحث ارزشیابی که در ماده 15 قانون نظام مهندسی ساختمان هم به آن اشاره شده، اذعان داشت: در حالی که هنوز در سازمان نظام مهندسی ساختمان نظام ارزشیابی تعریف نشده، چطور به دنبال بحثی به اسم اخلاق حرفه‌ای هستیم. بزرگترین مشکل که حتی باعث سرخوردگی برخی از مهندسان میشود تفکیک کار خوب از بد است؛ لذا نظام ارزشیابی می‌تواند مانع بروز اکثر این مسائل شود و در این شرایط بحث عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای و کمبودها به خودی خود کنار می‌رود.
